“Het gezicht van de kerk heeft zich snel veranderd. Esotheri­sche elementen vinden een goede voedingsbodem, priesters hebben de voorkeur voor een ‘individuele’ godsdienst, het pausdom wordt door sommige katholieken als achterhaald beschouwd, het houden van referenda binnen de kerkmuren neemt toe. Wie zich tegen deze ontwikkelingen te weer stelt, wordt als ‘fundamenta­list’ aan de kaak gesteld. De belangrijkste oorzaak van deze verande­ring ligt in de verbreiding van psychotechnieken in de samenle­ving. Psychotech­nieken (groepsdynamica) hebben een doelbewuste verandering van de cultuur voor ogen.

Als Trojaans paard zijn zij ook de kerk binnengeslopen. Ondertussen is er geen supervisie, geen zielszorg of priesteropleiding meer die niet groepsdyna­misch bestempeld is. In de evangelische kerken konden deze ontwikkelin­gen reeds in de jaren tachtig voet vatten, nu vindt dezelfde ontwikkeling in de Rooms-katholieke kerk plaats”, aldus een nieuw verschenen publicatie over de invloed van groepsdynamica op kerk en samenleving.

“De methoden van de psychotechniek zijn er om conflicten te laten ontstaan, ze aan te wakkeren en radicale maatschappelijke veranderingen door te voeren. Zij zijn in de eerste plaats verantwoordelijk voor de dramatische crisis in de kerken”, aldus Michael Weber, de Zwitserse publicist die deze de facetten van deze groepsdyna­mica binnen de roomse kerk van de afgelopen jaren heeft onderzocht.

De groepsdynamica heeft zijn oorsprong in Amerika, waar Kurt Lewin, een uit nazi-Duitsland gevluchte joodse psycholoog, zijn praktijk oprichtte. Hij vroeg zich af hoe het kwam dat zo veel mensen voor de verlokkingen van het Nazisme vielen. Omdat hij er van uit ging dat de menselijke gezagsbehoefte de oorzaak was voor het opkomende nationaal-socialisme, besloot hij de rest van zijn leven zich bezig te houden met het onderzoek naar de beïnvloeding van de menselijke psyche, zodat deze autoriteitsafhanke­lijkheid gebroken kon worden.  Na zijn dood werd de draad opgepikt door een reeks instituten die Lewins uitgangspunt verder ontwikkelden en uitwerkten middels onderzoeks­experi­menten en de groepsdyna­mica. De verandering van de maatschappij en de afwijzing van alle vorm van gezag werd ook dan als belangrijk­ste doel gezien.

Daarvoor waren ‘change agents’ nodig, een leger van psychia­ters, klinische psychologen, pedagogen, sociologen, sociaal-maatschap­pelijk werkers, opvoedings­deskundigen, zielszorgers en huwelijks­advi­seurs, maar ook management trainers en adviseurs in het bedrijfsleven. Intermenselijke verhoudingen moesten op een nieuwe basis geplant worden. Er was sprake van een ‘planned change’, een culturele paradigma verandering.

Een gedeelte van het boek is een beschrijving van de belang­rijk­ste instituten en persoonlijkheden in Amerika en Duitsland, die verantwoordelijk zijn geweest voor deze massale omturning van de samenleving. Toegespitst worden deze ontwikkelingen voor zover zij binnen de roomse kerk hebben huis gehouden.

De oprichting in 1962 van Esalen, een New Age centrum aan de Amerikaanse westkust, was een van de motors van deze cultuurom­slag. Het centrum was en is nog steeds het Mekka van de tegenkul­tuur. Hier ontmoetten alle ‘change agents’ elkaar. Uitgebreide experimen­ten met drugsgebruik en LSD, vrije sex en mystieke ervaringen waren aan de orde van de dag.

Fritz Perl, de oprichter van de Gestalttherapie, is diepgaand beïnvloed door Esalen, evenals de schrijver Aldous Huxley en psychologen als Maslow en Skinner. Alan Watts, die in 1973 overleed, was vanaf de oprichting bij Esalen betrokken. Hij pleitte als een van de eerste voor een samengaan van boeddhisme met het christendom. In zijn autobiografie, geschreven in 1972, stelt hij vast dat groepsdynamische methoden de kerken reeds zijn binnengedrongen.

Ook werden groepsdynamische methoden in toenemende mate als onderdeel van een politieke strategie gezien en gebruikt. “Er zijn twee revoluties aan de gang: een harde en een zachte. De harde is het grijpen van politieke macht, de zachte is de verandering van het menselijk bewustzijn”, aldus een van de voormannen van Esalen.
Trainingscentra verspreidden zich over de hele wereld en binnen korte tijd was met name de theologie met deze ideeën aangestoken. Ook kerkdiensten werden op groepsdynamische leest geschoeid en tot politieke manifestaties omgeturnd. In de zielszorg is bijna alles groepsdyna­misch bestempelt, aldus Weber.

Ook beschrijft Weber wat er de afgelopen jaren in Duitsland, Zwitser­land en Oostenrijk heeft plaatsgevonden. Volgens Weber waren Engeland en Nederland de ‘trendset­ters’ op dit gebied waarna de ontwikkelingen zich in Midden-Europa voortzet­ten. Ook de belangrijk­ste psychotechnieken, de gevolgen van de groepsdyna­mica op de menselijke persoonlijk­heid worden door Weber geanaly­seerd. De gebruikte methoden komen vaak neer op onvervalste hersenspoe­ling en mensverachting.

Voor zover de voormannen van deze beweging niet geheel of gedeeltelijk zijn teruggeko­men op hun theorieën, is een aantal van hen onder tragische omstandigheden gestorven. Zij leidden een chaotisch leven, vol van wanhoop en verslaving en duisternis. De genoemde LSD profeet, christenhater bij uitstek en ‘geniale therapeut’ Fritz Perl, verteerd door wraakgevoe­lens tegen de maatschappij, zei ooit: “Het grootste deel van mijn denken is afval”.
Weber vraagt zich dan ook af hoe het mogelijk is geweest “dat dergelijke verwaarloosde, ordinaire en zelfzuchtige types zo veel aanhangers hebben kunnen vinden”.

Michael M. Weber: Psychotechniken – die neuen Verführer. Gruppendynamik – die programmierte Zerstörung von Kirche und Kultur, Christiana Verlag, Stein am Rhein, Zwitserland, 1997.