Esoterische en magische praktijken overspoelen niet alleen de samenleving als geheel, maar in het bijzonder worden kinderopvangcentra, scholen, universiteiten, pedagogische centra en kerkgenootschappen hiermee geconfronteerd. Groepsdynamica met een oosters sausje is springlevend.
Onlangs verscheen er een boekje van Traugott Kögler met de titel ‘Phantasiereisen und andere spirituelle Techniken – eine kritische Studie’.
Zij behandelt vier spirituele praktijken die in toenemende mate invloed winnen: fantasiereizen, mandala-tekenen, Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP) en yoga. Kögler geeft in haar boekje een duidelijk christelijk-Bijbels antwoord op deze spirituele vloedgolf en deze manipulatietechnieken die hun wortels hebben in de spiritualiteit van oosterse godsdiensten.
Kenmerkend voor deze opvatting is dat de wereld een grote eenheid is, gestuurd door een allesomvattende oerkracht waar elk individu slechts een klein deeltje van uitmaakt.
Door fantasiereizen worden spanningen afgebouwd, verborgen krachten in de persoonlijkheid aangeboord, worden leerprestaties verbeterd en voor kinderen zou het zelfbeeld versterkt worden. Dit zijn zo de meningen die verkondigd worden, maar Kögler betwijfelt of dit alles waar is.
Voor alle vier genoemde praktijken geldt dat er een bewustzijnsverandering plaatsvindt en dat er meestal een groepsleider, een ‘Leitungsperson’, of een dominante autoriteit bestaat die de persoon naar zijn eigen hand kan zetten, juist omdat het individu zich open en kwetsbaar opstelt.
Van fantasie is slechts ten dele sprake, de leider bepaalt de grenzen en de richting. Conflictueuze kernen, mensen die tijdens een groepssessie dwarsliggen, verbruiden het voor de anderen.
Fantasiereizen is een psychologische, soms psychotherapeutische methode met een autoritair karakter. “Voor anderen is het een pedagogisch hulpmiddel om wat afwisseling te brengen in het leven van schoolgaande kinderen”.
Hoe het precies in zijn werk gaat en welke geraffineerde en suggestieve methodes er worden gebruikt, beschrijft Kögler in haar studie.
Onzichtbare geestelijke machten worden geactiveerd. “Ik was deel van een andere werkelijkheid”, zeggen veel mensen die aan deze zaken hebben meegedaan. Met name kinderen zijn zeer beïnvloedbaar. Tot deze esoterische scholing behoort omgang met andere bewustzijnstoestanden en het ondergaan van geestelijke ervaringen. Met bijna religieuze ernst worden fantasiereizen georganiseerd. Vaak worden daarbij ook geleidegeesten gebruikt. Het individu wordt op zichzelf teruggeworpen, hij wordt passief en leert problemen uit de weg te gaan. Volgens Kögler is het “een communicatieve doodlopende weg”.
Fantasiereizen losweken van hun oosterse achtergrond en integreren met het christelijk geloof is daarom uiteindelijk onmogelijk, want het heil komt niet van mensen, maar is een geschenk van Christus. Esoterie en bijbels geloof sluiten elkaar uit. Het mensbeeld bij deze oosterse praktijken is zonder meer positief. Het gnostische element duikt ook hier weer op: de mens moet ten diepste zichzelf redden en kan dat ook. Terwijl het christelijk geloof leert dat een mens alleen door Jezus Christus gered kan worden.
Mandala’s zijn tekeningen bestaande uit concentrische en geometrische cirkels. Het zijn van oorsprong religieuze en mystieke symbolen ‘die als doel hebben contact met heiligen te leggen’. Men vindt ze voornamelijk in het hindoeïsme en het Tibetaans boeddhisme terug. Vaak symboliseren zij Shiva, de hindoe god van de dans, de vernietiging en de creativiteit. Ook andere godheden kunnen zij vertegenwoordigen. In andere godsdiensten komen eveneens mandala’s in de vorm van rozetten voor.
Met name de occulte psycholoog C.G. Jung heeft de mandala in het westen geïntroduceerd. De vormen, kleuren, geometrie, de getallen en de interpretatie van het veelzijdige gebruik heeft een religieuze lading en een religieus doel: op zoek naar het hogere Zelf, op zoek naar een godheid.
Zeer veel is er al geschreven over NLP. Interessant is wat Kögler schrijft over het positieve mensbeeld achter de theorie en praktijk van NLP.
Het is namelijk ook een geloofssysteem dat met wetenschap niets te maken heeft. Volgens Kögler herinnert NLP aan de filosofie van het ‘Alsob’ van de Duitse filosoof Hans Vaihinger, een laat-Neokantiaanse oprisping uit het begin van de vorige eeuw in combinatie met het radicale constructivisme: de mens kan de wereld niet objectief waarnemen, ieder bouwt zijn eigen model van de werkelijkheid. Dit model mag echter niet met de werkelijkheid verwisseld worden.
Een belangrijk axioma binnen NLP is daarom ook ‘iedereen kan alles leren’. ‘Ieder mens heeft de capaciteiten om zijn problemen zelf op te lossen’. Veel daarvan moet uit het onbewuste van de mens komen. Hoe?
Door dezelfde methoden die New Age cursussen propageren en uitdragen. Ook bij NLP is het gebruik van manipulatietechnieken gerechtvaardigd om bewustzijnsveranderingen tot stand te brengen.
Bijbels geloof staat onverzoenlijk tegenover het optimistische mensbeeld en de praktijken van NLP. Dit geldt ook voor yoga dat als kern een gnostisch element in zich draagt: de mens is eigenlijk een god, hij moet er alleen wat voor doen om die goddelijke vlam te laten ontwaken om echt tot godheid te komen.
Verschil met andere esoterische methoden is dat met yoga reeds voor het sterven bevrijding gevonden kan worden. De wereld is immers toch een illusie. Yoga kan vernietigend werken: door opheffing van de menselijke persoonlijkheid het stadium van verlichting bereiken. Heil en (zelf)verlossing zijn religieuze concepten.
Het gnostische element in alle esoterische en occulte verschijningsvormen met zijn nadruk op onzichtbare machten en krachten, heeft uiteindelijk een satanische kern in zich.
