“Of het nu de drugkoerier is die vanuit een bronland komt, een terrorist die al dan niet ter voorbereiding van een aanslag de ganse wereld overvliegt of een slachtoffer van mensenhandel vergezeld van zijn passeur, allemaal hebben ze voor hun vliegtuigreis een vliegticket en een instapkaart nodig. Bovendien krijgt hun bagage aan de check-in een label om. Al deze documenten leveren een schat aan informatie op die door gespecialiseerde speurders kan worden geëxploiteerd”.
Onlangs liet het Belgische blad Inforevue zien dat niemand meer anoniem kan vliegen. Alle informatie op vliegtickets, boardingcards en bagagelabels kan worden uitgeplozen op verdachte reisbewegingen. Inforevue gaat met name in op de Belgische situatie, maar deze verschilt niet veel dan van de situatie in andere landen.
Deze documenten kunnen, mits goed onderzocht, verbanden leggen tussen verdachte personen, reisbewegingen, bestemmingen etc.
Het middel dat gebruikt wordt moet wel in verhouding staan met het doel dat bereikt moet worden. Er moet bij voorbeeld wel ‘een belangrijk dossier mee gemoeid zijn’. Luchtvaartmaatschappijen hebben de wettelijke verplichting om gegevens te bewaren, maar de ene maatschappij bewaart meer dan de andere en ook bewaren Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen, na de aanslagen van 11 september, meer gegevens en ook langer.
Maar om welke gegevens gaat het dan zoal?
Op vliegtickets voor chartervluchten staan minder gegevens dan op die van lijnvluchten, maar toch zijn er op beide een aantal zaken terug te vinden.
Vluchtnummer, naam van de reiziger, geslacht, burgerlijke staat en het ticketnummer. Tevens het vliegtraject, datum van uitgifte en datum van vertrek, soms de ticketprijs en de wijze van betalen. ”Dit laatste legt rechtstreeks of indirect de link naar de ‘milde schenker’ van het zelfverklaarde snoepreisje of de zogezegde business trip”.
Als de reis niet cash werd betaald, kan het interessant zijn te weten wie de sponsor was van de reis van de verdachte. Cash betalen is natuurlijk anoniem. “Daarom is het cash betalen van tickets vaak een indicator om de reis niet als een onschuldig tripje te beschouwen”.
Valse of gesloten tickets worden er direct uitgevist als de stempel van de uitgevende instantie niet correct staat vermeldt. Er bestaat een zwarte lijst met alle gestolen vliegtickets van over de hele wereld die baliepersoneel kan raadplegen.
Het ticket vermeldt ook in grote letters aan welke luchtvaartmaatschappij of touroperator het toebehoort. (Drugshandelaren, bolletjesslikkers kopen zelden een ticket bij een erkende touroperator; dat valt veel te veel op).
Dan worden er nog een aantal codes op het vliegticket gebruikt: SITI, SOTO, SOTI en SITO. Dit geeft aan of een ticket al dan niet werd verkocht en/of uitgegeven in het land van vertrek. S betekent sold, T staat voor ticket, I voor in en O voor out. SITI betekent dat het ticket verkocht werd in het land van vertrek en het ook in hetzelfde land werd uitgegeven. Dat zou eventueel kunnen betekenen dat de houder van een ‘SITI’ ticket mogelijkerwijs in het ‘SITI’ land een vast woon- of verblijfplaats heeft. Dat hoeft niet per se het geval te zijn met een SOTO of SOTI ticket.
Bij de incheckbalie wordt het aantal bagagestukken genoteerd met daarbij telkens het bagagegewicht. De vergelijking tussen het bagagegewicht bij vertrek en aankomst kan nuttig zijn om na te gaan of de verdachte persoon goederen in- of uitgevoerd heeft.
Een XTC-koerier vanuit Amerika of een drugscrimineel uit de Antillen die met tien kilo meer of minder bagage terugkeert heeft misschien wel goede zaken gedaan en zou in het laatste geval dus de winst wel eens op zak kunnen hebben. Er wordt dan uiteraard ook naar andere verdachte indicatoren gekeken. Reist de man of vrouw alleen, is hij/zij zenuwachtig bij een controle etc.
Bovendien bevindt zich op het ticket een PNR (Passenger Name Record) of ook wel reserveringsnummer genoemd. Deze combinatie van zes letters en cijfers is de sleutel tot alle gegevens die er rond een bepaalde persoon bekend zijn.
Aan de hand hiervan kan een reisgeschiedenis opgevraagd worden. Welke reizen heeft de verdachte gemaakt, wanneer, welke vlucht, overdag of nachtvluchten, doordeweeks of in de weekends, welke vluchten gaat de verdachte nog maken, ook weer met de specificatie van de vlucht(en).
Maar ook religieuze of etnische gegevens in verband met de keuze van de maaltijd aan boord, medische gegevens in verband met vereiste medische bijstand en adresgegevens over eventuele contactpersonen, alsmede creditcard gegevens en wensen met betrekking tot de hotelkamer.
Passagierslijsten kunnen vergeleken worden of er één of meerdere (zelfde) personen steeds met de verdachte meevliegen, welke connectievlucht hij heeft genomen en hoe lang de overstaptijd was. Onmiskenbaar kunnen er over personen en groepen van personen patronen vastgelegd worden, mits ze natuurlijk iedere keer met hetzelfde paspoort reizen.
Alle PNR gegevens worden wereldwijd opgeslagen in vier grote databanken, waarvan SABRE de grootste is. Van deze databanken maken 60.000 reisbureaus, 400 luchtvaartmaatschappijen, 55.000 hotels, 52 autoverhuurbedrijven, 9 cruiselijnen, 33 spoorwegmaatschappijen en 229 reisorganisaties gebruik.
Niet alleen kunnen ze gebruik maken van dit systeem, zelf verzamelen ze ook PNR gegevens. Deze databanken zijn commerciële instellingen.
“Als al het voorgaande nog niet genoeg informatie oplevert, kan een onderzoek in een verkoopkantoor of reisbureau belangrijke bijkomende info aan het licht brengen betreffende de koper of de historiek van het ticket. De kantoorbediende kan misschien verdachten herkennen en zo een nuttige getuige blijken. Vaak kunnen verkopers verbanden aantonen met andere reizigers die niet noodzakelijk in hetzelfde reisdossier werden geboekt, maar misschien wel een reservering hebben voor een identiek traject, al dan niet op een latere datum. Dergelijke informatie over geplande reizen biedt dan weer extra mogelijkheden voor verdere pro-actieve exploitatie zoals observatie, discrete fouille, identificatie van contactpersonen enz.”
De opsporingsafdeling van de Gerechtelijke Dienst van het arrondissement Brussel, Opsporingsafdeling Airport, verzorgt korte cursussen van een paar uur waarin verteld wordt hoe je nog veel meer info kunt halen uit een vliegticket, als je de gegevens maar op de juiste manier weet te combineren en kan vergelijken met gegevens van andere reizenden.
Per 1 januari 2003 zijn de Europese luchtvaartmaatschappijen ook verplicht de PNR gegevens aan de autoriteiten van de Verenigde Staten te verstrekken.
Dit gebeurt op basis van Europese Richtlijnen die juridisch zeer discutabel zijn en op uiterst gespannen voet staan met de Nederlandse Wet Persoonsgegevens. (zie: het Nederlands Juristenblad, 29-8-2003). Deze gegevens moeten verstrekt worden voordat het vliegtuig opstijgt of uiterlijk 15 minuten na vertrek. De gegevens worden opgeslagen in het centrale Amerikaanse databestand IBIS, het Interagency Border Inspection System.
De doelomschrijving die door de Amerikanen geformuleerd wordt om Europese landen hun gegevens te laten verstrekken (bestrijden van terrorisme) zijn buitengewoon ruim. En niet alleen voor ‘het bestrijden van terrorisme’, maar ook voor ‘algemeen strafrechtelijke opsporingsdoeleinden’.
Voldoet een luchtvaartmaatschappij hier niet aan, kan in het uiterste geval de landingsrechten worden ingetrokken.
Deze gegevens blijken door de Amerikanen minstens vijf jaar te worden bewaard. Dit is het kader van het CAPS II programma.(Computer Assisted Passenger Prescreening of Profiling) System), een systeem dat passagiers categoriseert door het geven van een risicofactor. Dit systeem valt onder Department of Homeland Security.
Op basis van een verdrag tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie, ondertekend op 28 mei 2004, worden PNR uitgewisseld met de Amerikanen. De afspraak is dat de Amerikaanse douane en grensbewaking toegang krijgen tot de informatie -en reserveringssystemen van alle luchtvaartmaat-schappijen binnen de lidstaten van de Europese Unie.
