Van begin februari tot eind mei dit jaar vond in het Amsterdamse Tropenmuseum een tentoonstelling plaats over de linkse revolutionair en jong gestorven vrijheidsstrijder Che Guevara. Ook liep recentelijk de film ‘The Motorcycle Diaries’ in de Belgische bioscopen. Daarin wordt een romantisch beeld opgehangen van een episode uit Ernesto ‘Che’ Guevara’s jeugd.
Miljoenen liepen en lopen ook vandaag nog rond met T-shirts met het karakteristieke hoofd erop van ‘Commandante Che’. Volgens een woordvoerder van het Tropenmuseum is Che momenteel met een flinke opleving bezig.
In menig studeerkamer van eertijds was een poster van Che een conditio sine qua non om serieus genomen te worden. Ook in de protestdemonstraties van de jaren zeventig en tachtig werd zijn portret steevast meegedragen. Zijn beeltenis en foto werd het symbool van verzet van de flower power generatie tegen het imperialistische en kapitalistische establishment.
De wereldberoemde foto van Che met zijn zwarte wapperende haren en zijn zwarte baret, gemaakt door Fidel Castro’s hoffotograaf Albert Diaz, is een van de meest gereproduceerde beelden. Zelden is de wereld zo aan de haal gegaan met een enkele foto.
Zelden is een enkele foto zo desastreus veranderd en geweld aangedaan als die van Che Guevara. Hij symboliseerde de grensoverschrijdende revolutionaire beweging in de westerse wereld. Ook de commercie heeft toegeslagen: Che’s portret is terug te vinden op Magnum ijs, 3d-brillen, zakdoeken, Franse wijn, filtersigaretten, etiketten van bierflessen, buttons, wodka, lippenstiften, likeurtjes en munten.
Che werd in 1928 in Argentinië geboren. Hij studeerde medicijnen en reisde het Zuid-Amerikaanse continent over. Totdat hij in 1955 in Mexico de Cubaanse revolutionair in ballingschap Fidel Castro ontmoette. Che sloot zich bij hem aan. Cuba werd destijds geregeerd door dictator Batista.
In 1956 wagen Castro’s mannen de oversteek naar Cuba met het doel het regiem van Batista omver te werpen. Daarbij komen velen om. Alleen Fidel, zijn broer Raul, Che en nog een paar anderen overleven de actie. Che wordt benoemd tot commandant en verdrijft uiteindelijk Batista.
In 1965 verlaat Che Cuba en gaat naar Bolivia. Twee jaar later wordt hij gearresteerd en vrijwel direct geëxecuteerd. De foto van zijn lijk ging de wereld rond. Maar deze foto maakte van hem een martelaar en dat was uiteraard niet de bedoeling. Pas in 1997 wordt zijn lichaam naar Cuba overgebracht.
Maar er is ook een duistere kant aan het leven van Che. Een waarheid die politiek uitermate incorrect was en nog steeds is. De romantiek rondom Che is misleidend. Che was een gewetenloze marxistische extremist.
Wie verder kijkt dan deze icoon, ‘krijgt het knap moeilijk in zijn goede bedoelingen te blijven geloven. Dat toonbeeld van onbaatzuchtige dadendrang was vooral een nietsontziende ploert’, aldus Het Parool begin februari dit jaar.
Nadat Che zich had aangesloten bij het leger van Castro, viel hij meteen op door zijn wreedheid. Een jonge guerrillastrijder in zijn colonne, die wat voedsel had gestolen, werd zonder proces gefusilleerd. Che was toen verantwoordelijk voor de executie van informanten, ongehoorzame soldaten, deserteurs en echte of vermeende spionnen. Hij liet het vuile werk niet alleen aan ondergeschikten over: hij executeerde eigenhandig een man die ervan verdacht werd een informant te zijn. Hij was voorstander van een totaal autoritair gezag, zie: Régis Debray Loués soient nos seigneurs, Gallimard, 1996, p. 184) – maar stuitte aanvankelijk nog op weerstand van meer democratisch gezinde commandanten. Na de stalinistische zuiveringen op Cuba werd hij met veel plezier verantwoordelijk voor het gevangenisfort La Cabana, waar hij oordeelde over leven en dood, met vele tientallen executies tot gevolg. Met name van vroegere wapenbroeders die liever de democratie hadden gezien.
Che voert de ‘vrijwillige werkzondagen’ in, een uitvloeisel van zijn bewondering voor de Sovjet-Unie en China. Eerder liet hij zich vol lof uit over de Culturele Revolutie in China die miljoenen levens heeft gekost. (zie: Régis Debray p. 185) Debray: ‘Hij is het, en niet Fidel, die in 1960 op het schiereiland Guanaha het eerste “correctieve werkkamp” heeft uitgevonden’.
Na de machtsovername werd Guevara president van de Nationale Bank en minister van Industrie. In die periode liet hij naar schatting vijfhonderd politieke gevangenen executeren. Vele getuigenissen bevestigen dat Guevara een bijzondere interesse had voor harde ondervragingen, folteringen en executies.
Als minister leefde hij luxueus en ruïneerde de centrale bank en legde zo mede de grondslag voor Cuba’s armoede. Hij bedacht een systeem van ‘heropvoeding via dwangarbeid’. Tienduizenden Cubanen maakten kennis met zijn concentratiekampen. Toen hij zelfs Castro op de heupen begon te werken vertrok hij naar Bolivia, waar hij de dictatuur probeerde te verkopen.
In 1962 maakte Guevara deel uit van de Cubaanse delegatie die in Moskou de plaatsing van Russische atoomraketten op Cuba goedkeurde. De rakettencrisis die daaruit volgde, bracht de wereld op de rand van een atoomoorlog. De Sovjets bonden in en haalden hun raketten weg, in ruil voor de belofte dat de Amerikanen niet in Cuba zouden binnenvallen. Maar dat was niet naar de zin van Che Guevara. Hij vertelde een correspondent van de marxistische krant Daily Worker dat de Cubanen de raketten afgevuurd zouden hebben als zij onder hun bevel hadden gestaan.
In 1964 leidde hij de eerste Cubaanse interventie in Afrika. Samen met de toen nog onbekende Laurent Kabila nam hij deel aan de bloedige Simba-opstand, waarbij honderden blanken werden gegijzeld. Meer dan zestig daarvan werden vermoord.
Volgens de heldenmythe die later rond Che Guevara werd opgebouwd, liet hij in 1967, vlak voor zijn dood, zijn comfortabele leventje als topman van de Cubaanse nomenclatura in de steek om als guerrillaleider in Bolivia te gaan vechten. Het klinkt heel idealistisch, maar het is niet waar. Jaren tevoren was Guevara al in ongenade gevallen. In april 1965 had hij al zijn officiële functies verloren en hij was zelfs spoorloos verdwenen. De reden daarvoor lag in het groeiende conflict tussen de Sovjet-Unie en China. Castro had daarin de kant van de Sowjets gekozen, Guevara die van Mao.
Volgens de legende kreeg Guevara massale steun van de plaatselijke bevolking in Bolivia. Maar ook dat is een leugen. In zijn dagboek deed Guevara voortdurend zijn beklag over de onverschilligheid en zelfs de vijandigheid van de plaatselijke bevolking, die absoluut geen belangstelling had voor de marxistische revolutie. Met name de boeren van wie hij de revolutie verwachtte, moesten niets van hem weten.
Het Boliviaanse leger opende uiteindelijk de jacht op hem. Hij kreeg de kogel. Na zijn dood naam de CIA-agent ter plekke als bewijs dat Amerika van een luis in de pels was verlost, zijn horloge mee, een dure Rolex. Een revolutionair met een Rolex, en dat in de jaren zestig.
In zijn testament prijst Che ‘de doeltreffende haat die van de mens een efficiënte, gewelddadige, selectieve en koude moordmachine maakt’ (Régis Debray, p. 186). Hij was dogmatisch, koud en onverdraagzaam en bekende ‘Ik kan geen vriend zijn met iemand als deze mijn ideeën niet deelt,’ bekende deze fanaticus, die zijn zoon Vladimir doopte als eerbetoon aan Lenin.
Bron o.a.: Latijns-Amerika: proeftuin van verschillende vormen van communisme – Pascal Fontaine, in Courtois, Stéphane (e.a.) – Zwartboek van het Communisme – Misdaden, terreur, onderdrukking (Le Livre noire du communisme: Crimes, terreur, repression), Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam, Antwerpen, 1997, blz. 862-863.
